Stanisław Moniuszko

Muzyki uczyła go początkowo matka, Elżbieta z domu Madżarska, następnie kształcił się u Augusta Freyera w Warszawie i Dominika Stefanowicza w Mińsku. W 1836 r. udał się do Wilna, gdzie miał możliwość poznać muzykę operową prezentowaną przez niemiecki zespół teatralny prowadzony przez Wilhelma Szmidkoffa. W 1837 r. wyruszył do Berlina na studia muzyczne. Brał prywatne lekcje harmonii, kontrapunktu, instrumentacji i dyrygentury u dyrektora Singakademie, Carla Friedricha Rungenhagena.

W 1840 r. powrócił do Wilna, gdzie w ciągu kolejnych osiemnastu lat istotnie przyczynił się do ożywienia kultury muzycznej. Objął posadę organisty w kościele św. Jana, stworzył działający przy nim amatorski chór, prowadził orkiestrę teatralną i udzielał prywatnych lekcji muzyki. Dla sceny wileńskiej, grodzieńskiej i mińskiej komponował operetki i wodewile (m.in. Nocleg w Apeninach, 1839; Ideał, czyli Nowa Precjoza, 1840; Loteria, 1841), a mając już na koncie wiele pieśni, rozpoczął ich edycję w kolejnych tomach (od 1843) pod znamiennym tytułem Śpiewnik domowy, sugerującym ich rolę i przeznaczenie. W 1854 r. powołał do istnienia złożone z amatorów Towarzystwo im. św. Cecylii, dla którego pisał swoje dzieła (m.in. iv Litanię ostrobramską), wykazując troskę o podniesienie poziomu rodzimej muzyki religijnej.

Po warszawskiej premierze czteroaktowej wersji Halki w 1858 r., która okazała się wielkim sukcesem, odbył podróż artystyczną do Niemiec i Francji, a wróciwszy do Warszawy – gdzie osiadł na stałe ze swą liczną rodziną – objął stanowisko dyrygenta opery polskiej w Teatrze Wielkim. W tym czasie otrzymywał już mnóstwo zamówień i jego praca kompozytorska nabrała rozpędu. Pisał kolejne opery, miał liczne wykonania i wydania swych dzieł, a jego status uznanego w kraju i w Europie twórcy stale się umacniał. W latach 1864–1866 wykładał harmonię, kontrapunkt, instrumentację i kompozycję w Warszawskim Instytucie Muzycznym. Na potrzeby kształcących się napisał Pamiętnik do nauki harmonii (1871).

Bogata spuścizna twórcy obejmuje kilkadziesiąt dzieł przeznaczonych dla sceny, w tym opery: Halka (wersja dwuaktowa: 1848, czteroaktowa: 1858), Flis (1858), Hrabina (1860), Verbum nobile (1861), Straszny dwór (1865), Paria (1869), operetki, wodewile, balety i muzykę do sztuk teatralnych; ok. 300 pieśni, w większości ujętych w 12 Śpiewników domowych (6 wydanych za życia twórcy, 1843–1859, 6 pośmiertnie, 1876–1910); dzieła chóralne świeckie i religijne, m.in. kantaty i cztery Litanie ostrobramskie (1843–1855); znacznie mniej liczne od wokalnych kompozycje orkiestrowe, m.in. popularna uwertura koncertowa Bajka (1848), utwory kameralne, a także wiele fortepianowych dzieł oryginalnych i opracowań.

Moniuszko jest najwybitniejszym polskim kompozytorem muzyki wokalnej XIX wieku. Do historii przeszedł jako twórca polskiej opery narodowej oraz bogatego, niezwykle wartościowego repertuaru pieśniowego.