„Pragnęliśmy zaprezentować bogactwo polskiego repertuaru patriotycznego”

O tajnikach pierwszego etapu prac, założeniach i wyzwaniach, które pojawiły się podczas realizacji projektu opowiada Małgorzata Sułek – współtwórczyni koncepcji Antologii.

 

Skąd wziął się pomysł na Antologię?

U źródeł projektu znajdowała się chęć uczczenia obchodzonej w 2018 roku setnej rocznicy odzyskania przez Polskę niepodległości. Z niezwykle bogatego polskiego repertuaru patriotycznego postanowiliśmy wybrać sto najpiękniejszych i najważniejszych dla Polaków pieśni, którymi chcieliśmy w muzyczny sposób upamiętnić to wyjątkowe w naszej historii stulecie. Ponadto pragnęliśmy zaprezentować bogactwo polskiego repertuaru patriotycznego, oraz przybliżyć często nieznane i fascynujące dzieje poszczególnych pieśni i sylwetki ich twórców.

 

Co odróżnia ten projekt od innych wydawnictw patriotycznych?

Chcieliśmy uniknąć tak bardzo nadużywanych w kontekście mówienia o polskim patriotyzmie – nadmiernego patosu oraz atmosfery szkolnej akademii kojarzącej się z nudą. Stoimy na stanowisku, że odpowiednio zaprezentowany patriotyczny repertuar może być atrakcyjny także dla młodych odbiorców i młodych wykonawców. Z tego też względu wszystkie zamieszczone w Antologii pieśni wyróżniają się uwspółcześnioną, atrakcyjną szatą dźwiękową. Jest ona dokonaniem znakomitych współpracujących z nami artystów: Magdaleny Kruszewskiej-Pulcyn, Kuby Stankiewicza, Grażyny Kurylewicz i Włodzimierza Korcza – autorów opracowań na głos z fortepianem oraz Jacka Sykulskiego i Sebastiana Szymańskiego – autorów opracowań chóralnych.

 

Według jakiego klucza zostały wybrane tytuły do śpiewnika?

Zależało nam na tym, by śpiewnik obejmował pieśni odzwierciedlające najważniejsze wydarzenia z historii Polski – od czasów możliwie najdawniejszych po współczesność, choć – co zrozumiałe z uwagi na dostępność źródeł oraz doniosłe znaczenie tych epok dla współczesnych czasów – najliczniej reprezentowana jest twórczość z XIX i XX wieku. Chcieliśmy pokazać też różnorodność patriotycznego repertuaru. Składające się więc na Antologię utwory – zarówno w zakresie warstwy muzycznej, jak i tekstowej – reprezentują różne nurty stylistyczne oraz przynależą do rozmaitych porządków artystycznych. Oprócz pieśni mających swoje źródło w twórczości operowej czy folklorze, zamieściliśmy w zbiorze także poezję śpiewaną, czy rockowe przeboje, zaś obok dzieł o podniosłym i uroczystym charakterze na kartach śpiewnika znaleźć można także pieśni będące satyrycznym komentarzem do przedstawianej w nich rzeczywistości. Pragnęliśmy też zwrócić uwagę na swoistą „żywotność” patriotycznych kompozycji. Prześledzenie losów poszczególnych pieśni pokazuje, że niektóre z nich – poddane stosownemu retuszowi – rozbrzmiewały podczas bardzo różnych wydarzeń historycznych, towarzysząc wielu pokoleniom Polaków.

 

Jakie czynniki miały wpływ na wybór wersji tekstowych i muzycznych utworów znajdujących się w śpiewniku?

Opieraliśmy się na najnowszych pracach historyków, literaturoznawców i muzykologów prowadzących badania nad repertuarem patriotycznym. Ich ustalenia były często wręcz zaskakujące, lecz jednocześnie pokazywały jak bardzo patriotyczny repertuar jest podatny na różnorakie – niekiedy sprzeczne z zamysłem autorów – przekształcenia, jak prędko można wpisać weń nowe sensy, a nawet jak bardzo bezbronny jest on wobec politycznych nadużyć.  O wyborze wersji tekstowej i melodycznej zamieszczonych w Antologii pieśni decydowała też współczesna praktyka wykonawcza – przywiązanie wykonawców do pewnych, utrwalonych tradycją, formuł słownych lub muzycznych.

 

Co w przygotowywaniu śpiewnika było największym wyzwaniem?

Wyzwań było co najmniej kilka. Trudne było już dokonanie wyboru pieśni, które ostatecznie znalazły się w śpiewniku. Z początku wydawało nam się, że sto pieśni, którymi chcieliśmy uczcić stulecie istnienia niepodległej Polski, to liczba imponująca. Jednak szybko okazało się, że takich obszernych antologii obejmujących piękne i ważne dla Polaków pieśni można stworzyć co najmniej kilka. By zmieścić się w liczbie stu utworów, siłą rzeczy musieliśmy z wielu innych, także ważnych, pięknych i posiadających ciekawe dzieje pieśni,  zrezygnować. Wyzwaniem było też ustalenie właściwej wersji tekstu i melodii, ponieważ repertuar patriotyczny był wielokrotnie na przestrzeni dziejów aktualizowany na potrzeby bieżącej chwili – zmieniano słowa, dopisując nowe lub usuwając istniejące już zwrotki, tworzono nowe warianty melodyczne, czy też wykorzystywano repertuar pochodzący z wcześniejszych epok w zupełnie nowych kontekstach. Niejednokrotnie okazywało się, że obowiązująca obecnie wersja tekstowa i melodyczna danego utworu odbiega w istotny sposób od jego postaci pierwotnej. Skomplikowane było także zgromadzenie, uporządkowanie i weryfikacja często sprzecznych, funkcjonujących w literaturze przedmiotu informacji na temat poszczególnych pieśni, a także losów ich twórców. Rezultatem tych bardzo czasochłonnych prac są zamieszczone przy każdej pieśni obszerne komentarze przybliżające nierzadko fascynujące dzieje: okoliczności powstania, znaczenie i późniejsze przekształcenia. Przygotowane zostały także rozbudowane biogramy autorów melodii i słów pieśni.

Wszystkie nasze działania zaowocowały nowoczesnym, kompleksowym projektem, który z radością oddajemy w Państwa ręce.