O utworze

W latach 60. XIX wieku świat z zapartym tchem śledził poczynania Giuseppe Garibaldiego (1807–1882), pragnącego zjednoczyć podzielone Włochy. Sukcesy charyzmatycznego włoskiego przywódcy stały się inspiracją dla wielu europejskich narodów, które w XIX stuleciu podjęły walkę o niepodległość. Wówczas też blisko pół tysiąca Polaków zasiliło oddziały Garibaldiego. Jednym z nich był poeta oraz wydawca lwowskiego czasopisma „Dzwonek”, Bruno Bielawski. Poeta nie zginął jednak na polu walki – wdał się w kłótnię zakończoną pojedynkiem, w którym został śmiertelnie ranny. Pozostawił za to po sobie liryczną dumkę Czarny krzyżyk, opowiadającą o wyruszającym na wojnę żołnierzu, ofiarującym ukochanej czarny krzyżyk, który miał go jej przypominać.

Tekst Bielawskiego istniał z dwoma muzycznymi opracowaniami – Stanisława Moniuszki (1819–1872) i Adama Münchheimera. Kompozycja Moniuszki, napisana ok. 1860 r., weszła w skład zbioru Śpiew łabędzi, wydanego rok po śmierci kompozytora – w 1873 r. Z kolei utwór Münchheimera opublikowany został w 1876 r. w Warszawie jego własnym nakładem. Oba opracowania, choć wydane drukiem dopiero w latach 70. XIX wieku, były często wykonywane w okresie powstania styczniowego. Większą popularność zdobyła pieśń Adama Münchheimera.