O utworze

Mazurek Dąbrowskiego został napisany między 16 a 19 lipca 1797 r. w Reggio nell’Emilia we Włoszech na pożegnanie opuszczających miasto na wezwanie Napoleona Legionów Polskich dowodzonych przez generała Henryka Dąbrowskiego (1755–1818). Stworzone przez Józefa Wybickiego słowa, połączone z powszechnie znaną mazurkową melodią, której korzeni wytrwale acz bezskutecznie poszukiwano w polskim folklorze, zabrzmiały po raz pierwszy najprawdopodobniej 21 lipca podczas uroczystości na cześć polskiego generała. Ludowej proweniencji warstwy muzycznej Mazurka Dąbrowskiego nigdy nie dowiedziono. Autorstwo melodii przez długi czas przypisywano błędnie m.in. Michałowi Kleofasowi Ogińskiemu (1765–1833).

Szczególną popularność pieśń zyskała w XIX wieku podczas wyznaczających rytm epoki polskich zrywów narodowych. Zawarta w pierwszych jej wersach myśl o istnieniu narodu mimo utraty przez niego państwowości była trafnym podsumowaniem ówczesnej polskiej sytuacji dziejowej. Tekst Mazurka Dąbrowskiego stał się wówczas przedmiotem licznych trawestacji i parafraz.

Sława pieśni wykroczyła daleko poza ziemie polskie – jej tekst tłumaczono na inne języki. Wzorował się na niej m.in. Samuel Tomášik (1813–1887), tworząc do jej melodii Hymn wszechsłowiański, pełniący funkcję hymnu Słowacji (1939–1945), Jugosławii (1945–1991 oraz 1992–2003) oraz Serbii i Czarnogóry (2003–2006). Z kolei na słowach Mazurka Dąbrowskiego wzorowany był tekst hymnu Ukrainy Szcze ne wmerła Ukrajiny sława, wola (Ще не вмерла України і Слава, і Воля), napisany przez Pawła Czubynskego (1839–1884).

Mazurek Dąbrowskiego został oficjalnym hymnem państwa polskiego na mocy wydanego 15 października 1926 r. okólnika Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego oraz ogłoszonego 26 lutego 1927 r. okólnika Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Po drugiej wojnie światowej – mimo podejmowanych m.in. przez Bolesława Bieruta prób, by pozbawić pieśń tego szczególnego statusu – Mazurek Dąbrowskiego pozostał polskim hymnem. „Hymniczne” prawa pieśni zostały potwierdzone m.in. zarządzeniem Ministerstwa Oświaty z 20 kwietnia 1948 r., nowelą Konstytucji PRL z 1976 r. i Ustawą o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych z 31 stycznia 1980 r.

W 1978 r. w dawnym dworku w Będominie, w którym przyszedł na świat Józef Wybicki, utworzono pierwsze na świecie Muzeum Hymnu Narodowego.