Teofil Lenartowicz

Po zakończonej edukacji odbytej w Warszawie podjął pracę w kancelarii adwokackiej, a także w Sądzie Najwyższej Instancji. W 1844 r. został podsekretarzem w Komisji Rządowej Sprawiedliwości Królestwa Polskiego. Debiutował jako poeta w 1841 r. na łamach czasopisma „Nadwiślanin”, pisał także do „Niezapominajek” i „Przeglądu Warszawskiego”. Z czasem związał się ze środowiskiem grupy artystycznej Cyganeria Warszawska i zaprzyjaźnił m.in. z Ignacym Marcelim Komorowskim, autorem muzyki do jego wierszy (m.in. słynnej Kaliny), z Oskarem Kolbergiem i Romanem Zmorskim, z którymi wspólnie badał folklor Mazowsza i Galicji; z tym ostatnim także współdziałał w organizacji spiskowej Stowarzyszenie Ludu Polskiego. Wiersze takie jak Kalina, Jaskółka, Wieczór, Moje strony, Obraz po burzy i Galary uczyniły zeń uznanego poetę, a kolejne – m.in. Tęsknota, Chłopak, Dwa dęby, Duch sieroty – utrwaliły tę pozycję. W 1844 r. Lenartowicz poznał Kornela Ujejskiego i nawiązał kontakt ze środowiskiem literacko-naukowym Lwowa, co zaowocowało przedrukiem jego tekstów w czasopismach lwowskich.

Jego działalność konspiracyjna stale narażała go na aresztowanie. W 1848 r. działał w Krakowie, zaangażowany w powstanie, ale już w kwietniu 1849 r. musiał uciekać. Zatrzymał się w Dreźnie, następnie w Poznaniu, później mieszkał w Berlinie, krótko w Brukseli (1851), gdzie poznał Aleksandra Fredrę i bywał u Joachima Lelewela, oraz w Paryżu (1852–1853), gdzie nawiązał kontakty z Adamem Mickiewiczem, Cyprianem Kamilem Norwidem, Józefem Bohdanem Zaleskim. W 1855 r. przeniósł się na stałe do Włoch – najpierw do Rzymu, a następnie do Florencji, gdzie ożenił się z Zofią Szymanowską, rzeźbiarką i malarką. To dzięki niej z powodzeniem zaczął tworzyć rzeźby portretowe i alegorie. Na Uniwersytecie w Bolonii wykładał historię literatury słowiańskiej (1874 i 1879–1886).

Wszędzie gdzie był, pisał i publikował swoją poezję – głównie wiersze patriotyczne, historyczne i religijne oraz liryki oparte na mazowieckim folklorze, stąd rozpowszechniony przydomek poety: „lirnik mazowiecki” i „lirnik wioskowy”. Próbował sił także w gatunku epiki historycznej (m.in. poemat Wanda, 1876). Wydane tomiki wierszy to m.in. Polska ziemia w obrazkach (1848), Lirenka (1855), Nowa lirenka (1859), Album włoski (1869), Echa nadwiślańskie (1872), Rytmy narodowe (1881). Uroda prostoty, liryzmu i naturalności tej poezji sprawiła, że sięgało po nią wielu kompozytorów, m.in. Stanisław Moniuszko, Władysław Żeleński, Zygmunt Noskowski.