O utworze

13 grudnia 1981 r. jest pamiętną datą w polskiej historii. Wtedy to Telewizja Polska i Polskie Radio nadały orędzie generała i świeżo mianowanego przewodniczącego Wojskowej Rady Ocalenia Narodowego, Wojciecha Jaruzelskiego, obwieszczającego wprowadzenie stanu wojennego na terenie całego kraju. Od tej chwili na wiele lat wstrzymano proces demokratyzacji państwa, nastąpiła również długotrwała zapaść gospodarcza. Nieodłącznymi elementami krajobrazu polskich miast stały się odtąd czołgi na ulicach i wojskowe patrole, codziennością zaś zastraszanych na wszelkie możliwe sposoby przez komunistyczne władze polskich obywateli były inwigilacja, podsłuchy telefonów, więzienia, internowania, usuwanie z pracy, szkół i uczelni. Już w pierwszych dniach obowiązywania stanu wojennego pojawiły się też ofiary śmiertelne, wśród których byli m.in. górnicy zastrzeleni podczas pacyfikacji katowickiej kopalni „Wujek”.

To traumatyczne dla narodu polskiego przeżycie, jakim był stan wojenny, szybko odnotowane zostało w bogatym, powstającym naprędce repertuarze poetycko-muzycznym. Jego istotną część stanowiły kontrafaktury – piosenki, w których do znanych powszechnie melodii podkładano nowy tekst, nierzadko o szyderczym charakterze. Piosenka Trzynastego grudnia roku pamiętnego jest taką właśnie kontrafakturą pieśni Dnia pierwszego września roku pamiętnego, powstałej w czasach kampanii wrześniowej 1939 r. i wykonanej m.in. w słynnym filmie Zakazane piosenki w reżyserii Leonarda Buczkowskiego (1946). Wykorzystanie wzorca melodycznego tej piosenki jednoznacznie wskazuje, że naród polski zestawiał stan wojenny z jedną z największych tragedii w polskiej historii – napaścią hitlerowskich Niemiec na Polskę w 1939 r.

Piosenka Trzynastego grudnia roku pamiętnego funkcjonowała z bardzo wieloma wariantami tekstowymi, utrwalającymi wizerunek generała Wojciecha Jaruzelskiego jako zdrajcy ojczyzny, jak również zawierającymi odniesienia do biografii osób, które w sposób szczególny podczas stanu wojennego ucierpiały.