O utworze

Geneza pieśni W krwawym polu srebrne ptaszę wiąże się ściśle z powstaniem styczniowym. Utwór powstał pod koniec lutego 1863 r. we Lwowie podczas uroczystości pożegnania kilku przyłączających się do powstańczej partyzantki mężczyzn – Franciszka Longchampsa, Ludwika Webera oraz braci Zenona i Mansfelda Lewickich. Przyszli partyzanci byli przyjaciółmi autorów utworu – wielkiego poety i geografa Wincentego Pola oraz muzyka i społecznika Alfreda Bojarskiego. Podczas pożegnalnego wieczoru Pol improwizował przy wtórze przypominającej żołnierski sygnał wojskowy muzyki wykonywanej przez Bojarskiego na gitarze.

Za sprawą przyjaciół Pola i Bojarskiego pieśń rozpowszechniła się wśród partyzanckich oddziałów. Szczególną estymą otaczali pieśń żołnierze z jednostek dowodzonych bezpośrednio przez generała Antoniego Jeziorańskiego (1821–1882). Później stała się popularna wśród żołnierzy pozostałych formacji powstańczych, a jej sława wykroczyła daleko poza zabór rosyjski.

Przywołane w pierwszym wersie „srebrne ptaszę w krwawym polu” jest obrazem polskiego godła, czyli białego orła na czerwonym tle, zaś wspomniana w drugiej zwrotce Pogoń jest godłem Litwy. Mająca charakter zagrzewającej do walki wojskowej pobudki („Hu! Ha! Krew gra! / Duch gra! Hu! Ha!”) pieśń jest wyrazem dumy z polskich żołnierzy („Niechaj Polska zna, / Jakich synów ma”).