O utworze

Pieśń do Wilii to jeden z najsłynniejszych fragmentów Konrada Wallenroda – słynnej powieści poetyckiej Mickiewicza z 1828 r., w której poeta podjął wątek tragizmu wyboru powinności względem ojczyzny kosztem rezygnacji z innych wartości, w tym miłości, kolidujących z obowiązkiem służby krajowi. Liryczną Pieśń do Wilii wykonuje wajdelota Halban, kreśląc w niej idylliczny obraz Litwy, przez którą płyną Wilia oraz Niemen. Obraz łączących się ze sobą rzek staje się poetycką figurą pary kochanków Aldony i Konrada, którym – za sprawą dokonanego przez mężczyznę wyboru – nie będzie dane zaznać szczęścia.

O umuzycznienie tego fragmentu dzieła Mickiewicza pokusili się tacy twórcy, jak Maria Szymanowska (1789–1831), Karol Lipiński (1790–1861), Carl Loewe (1796–1869) i Stanisław Moniuszko (1819–1872). Równolegle ów poetycki ustęp funkcjonował z co najmniej dwiema popularnymi melodiami, z których tę bardziej rozpowszechnioną zaprezentowano w zbiorze. Obecnie nie sposób dociec, czy melodia ta powstała właśnie do tekstu Mickiewicza, a pamięć o jej autorze się zatarła, czy też ta melodia, z innym tekstem, istniała w muzycznym obiegu wcześniej, zanim jeszcze opublikowano Konrada Wallenroda.