O utworze

Oka była jedną z najchętniej śpiewanych pieśni żołnierskich podczas drugiej wojny światowej. Pierwowzorem melodii była podobno czeska piosenka popularna Ja mam nowy tramwaj (Ja mam tramway novou), którą wykonywał Josef Šváb-Malostranský (1860–1932). Nad Wisłą pojawiła się ona pod tytułem Oleandry. Włączona została najpierw do przedwojennego krakowskiego wodewilu Lola z Ludwinowa Stefana Turskiego (1875–1945), opowiadającego o pięknej Loli flirtującej z baronem i przekonującej go do łożenia na jej rodzinę, później zaś do jednego z reżyserowanych przez Leona Schillera (1887–1954) przedwojennych przedstawień sztuki Krolowa przedmieścia Konstantego Krumłowskiego (1872–1938).

Tekst Oki został napisany przez Leona Pasternaka dla kierowanego przezeń teatru żołnierskiego utworzonego przy Pierwszej Dywizji Piechoty im. Tadeusza Kościuszki. Nowe słowa napisane zostały podobno w 1943 r. podczas formowania jej oddziałów pod dowództwem generała Zygmunta Berlinga w rosyjskich Sielcach. Obraz płynącej przez wieś rzeki Oki przywiódł poecie na myśl Wisłę i zainspirował go do stworzenia tekstu podejmującego wątek skargi na los polskiego żołnierza podczas wieloletnich zmagań z wrogiem („Był już niejeden las, / Wiele przeszliśmy rzek”) oraz motyw tęsknoty za drogą i najpiękniejszą ojczyzną („Ale najpiękniejszy / Jest naszej Wisły brzeg”).

Piosenka doczekała się wielu wydań jeszcze w czasie wojny i po jej zakończeniu. Choć identyfikowano ją z polskimi formacjami wojskowymi powstałymi pod auspicjami Związku Radzieckiego, ze względu na swój uniwersalny przekaz cieszyła się ogromną popularnością nie tylko wśród żołnierzy generała Berlinga.