O utworze

Pierwszy zarys marsza Hej, chłopcy, bagnet na broń! pióra Krystyny Krahelskiej, pseud. „Danuta” powstał jeszcze pod koniec 1942 r. w Pieszej Woli na Lubelszczyźnie dla żołnierzy batalionu „Baszta” Armii Krajowej. Świadkiem narodzin pieśni był Tadeusz Drewnowski:

Byłem tam wtedy gościem podczas świąt Bożego Narodzenia i pamiętam, jak Krystyna przy pianinie, uporczywie powtarzając akordy i frazy, komponowała słowa i melodię, i wyśpiewywała na głos tę piosenkę [Opowieść o piosence, s. 71].

Ostateczną wersję pieśni, dopracowywaną jeszcze w styczniu 1943 r., Krahelska wykonała wraz z Janiną Krassowską w lutym 1943 r. podczas tajnego koncertu na warszawskim Żoliborzu dla żołnierzy Armii Krajowej. Choć dziś piosenka ma charakter bojowego marsza, w zamyśle artystki miała być ona śpiewana nieco wolniej i liryczniej. Za sprawą żołnierzy z „Baszty”, którzy prędko nauczyli się utworu na pamięć, pieśń stała się znana w Warszawie, a później także w całej Polsce.

Słowa pieśni wyryto na nagrobku autorki, która – ciężko ranna pierwszego dnia powstania warszawskiego podczas odwrotu po nieudanym uderzeniu na Dom Prasy – zmarła nad ranem następnego dnia, nie doczekawszy wielkiej sławy pieśni.