Wincenty Pol

Ukończył filozofię na Uniwersytecie Lwowskim (1827). W 1830 r. przeniósł się do Wilna i tam na Uniwersytecie nauczał języka i literatury niemieckiej. Wziął udział w powstaniu listopadowym. Zasłużony w walkach na Litwie, został w 1831 r. odznaczony Orderem Virtuti Militari i awansowany na podporucznika. Po powstaniu wyemigrował; w Dreźnie poznał Adama Mickiewicza, który po lekturze pierwszych próbek poetyckich Pola, zachęcał go do dalszego pisania.

Po powrocie do Galicji w 1833 r. zaangażował się w konspiracyjną działalność społeczno-patriotyczną, współpracował m.in. z Ksawerym Krasickim oraz Sewerynem Goszczyńskim. Mieszkał kolejno w Zagórzanach k. Gorlic, Kalnicy k. Sanoka i Maryipolu k. Biecza. Z naukową pasją przyrodnika, geografa i etnografa odbywał podróże m.in. po Wołyniu, Podolu i Ukrainie, także Wielkopolsce i Pomorzu Gdańskim, jakiś czas przebywał w Zakopanem i wędrował po Tatrach. Zbierał dokumentację naukową, czerpał z przyrody również inspiracje do swej twórczości literackiej.

Traumatyczne przeżycia z czasu rzezi galicyjskiej w 1846 r. (porwany i pobity przez chłopów, cudem uniknął śmierci, a jego prace spłonęły w pożarze) spowodowały, że zmienił radykalnie poglądy na antychłopskie. W latach 1847–1848 pracował we Lwowie w redakcji czasopisma „Biblioteka Naukowego Zakładu im. Ossolińskich”. W 1849 r. objął pierwszą w Polsce, a drugą na świecie (po berlińskiej) Katedrę Geografii na Uniwersytecie Jagiellońskim. Wykładał m.in. geografię świata starożytnego, geografię regionalną i handlową, zapoczątkował studenckie wyjazdy naukowe w okolice Krakowa, w Pieniny i Tatry. Należał do wielu towarzystw naukowych, m.in. w Królewcu, Lipsku, Lwowie i Pradze. W 1853 r. usunięty z uczelni pod zarzutem nielojalności wobec władz zaborczych, wyjechał na Pokucie, potem do Lwowa, Przemyśla, by w 1876 r. powrócić do Krakowa. Chociaż stopniowo tracił wzrok, nie zrezygnował z działalności naukowej. W 1872 r. został członkiem Akademii Umiejętności.

Wiele utworów powstańczych z cyklu Pieśni Janusza (1835) szybko zyskiwało oprawę muzyczną (m.in. Piękna nasza Polska cała z muzyką Józefa Sierosławskiego czy Śpiew z mogiły z muzyką Fryderyka Chopina) i ogromną popularność. Cykl Pieśń o ziemi naszej (1843), opiewający piękno przyrody różnych regionów, również spotkał się z wielkim zainteresowaniem i uznaniem. Późniejsze dzieła podejmują wątki historyczne i religijne (m.in. poematy Mohort, 1855 i Wit Stwosz, 1857; Legenda o świętym Janie Kantym…, 1868). Wśród prac geograficznych Wincentego Pola ważne miejsce zajmują rozprawy Rzut oka na północne stoki Karpat (1851), Północny wschód Europy pod względem natury (1851), a także Geografia Ziemi Świętej – podręcznik przeznaczony dla kleryków (1863), za który autor został odznaczony przez papieża Piusa IX Krzyżem Kawalerskim Orderu św. Grzegorza.